Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Historia Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Gdańsk - miasto wielu cmentarzy

Marcin Stąporek
1 listopada 2010 (artykuł sprzed 13 lat) 
Opinie (99)
Cmentarz komunalny w Nowym Porcie. Ciekawostką są tu groby Polaków z okresu istnienia Wolnego Miasta Gdańska. Cmentarz komunalny w Nowym Porcie. Ciekawostką są tu groby Polaków z okresu istnienia Wolnego Miasta Gdańska.

Cmentarz komunalny w Nowym Porcie. Ciekawostką są tu groby Polaków z okresu istnienia Wolnego Miasta Gdańska.

Odnawiany w ostatnich latach cmentarz żydowski na Chełmie. Odnawiany w ostatnich latach cmentarz żydowski na Chełmie.

Odnawiany w ostatnich latach cmentarz żydowski na Chełmie.

Obelisk nagrobny Klawitterów jest ostatnim śladem po zlikwidowanych cmentarzach u stóp Grodziska. Obelisk nagrobny Klawitterów jest ostatnim śladem po zlikwidowanych cmentarzach u stóp Grodziska.

Obelisk nagrobny Klawitterów jest ostatnim śladem po zlikwidowanych cmentarzach u stóp Grodziska.

Pierwszy dzień listopada kojarzy nam się nieodparcie z odwiedzaniem cmentarzy, paleniem zniczy i ozdabianiem grobów kwiatami. Taki sposób obchodzenia tego święta jest jednak stosunkowo młody, tak samo zresztą, jak cmentarze, które znamy.



W opracowanym w 1999 r. studium historyczno-konserwatorskim, Joanna Labenz wyliczyła 93 cmentarze użytkowane na terenie Gdańska w czasach historycznych. Najdawniejszym z nich był wczesnośredniowieczny cmentarz przy ul. Sukienniczej, na terenie dawnego grodu. Od tamtego czasu odkryto jeszcze starsze pochówki, zlokalizowane pod dzisiejszą Halą Targową w pobliżu kościoła św. Mikołaja.

Archeolodzy natrafiają też czasem na terenie Trójmiasta na jeszcze starsze groby, pochodzące z epok przedhistorycznych. Ludzie zamieszkiwali ten teren od czasu, gdy kilka tysięcy lat temu został on uwolniony od zlodowacenia. Ze względu na wędrowny, zbieracko-łowiecki tryb życia, ci najdawniejsi mieszkańcy naszych okolic nie zakładali jeszcze cmentarzy dla swoich zmarłych. Najstarszym dotąd odnalezionym pochówkiem na naszym terenie był prawdopodobnie grób, odkryty w 1892 r. w Nowych Szkotach koło Wrzeszcza: na podstawie znalezionych w nim przedmiotów, siekierki i glinianego naczynia, ustalono, że pochodzi on z początków epoki brązu, sprzed około 4 tys. lat. Liczniejsze są, kilkanaście wieków młodsze, cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza. W tym czasie zmarłych palono na stosach, a szczątki wkładano do specjalnych naczyń - urn, które wstawiono następnie do grobów o ścianach i pokrywach wykonanych z płyt kamiennych. Są to tzw. groby skrzynkowe, dość licznie znajdowane w naszej okolicy. Były one badane przez archeologów m.in. na Oksywiu, w Redłowie, Małym Kacku, Sopocie, Oliwie, na Suchaninie, Ujeścisku i w wielu innych miejscach. Około przełomu er częściowo zrezygnowano z palenia zwłok. Cmentarzyska z grobami z tego czasu, zwanego okresem wpływów rzymskich, znajdowały się m.in. na Oksywiu, w Oliwie u stóp Pachołka, w okolicy VII Dworu na Polankach, przy ul. Chrzanowskiego we Wrzeszczu, a także w miejscu dzisiejszego "City Forum" koło dworca Gdańsk Główny.

We wczesnym średniowieczu schrystianizowani mieszkańcy Pomorza chowani byli najczęściej wokół zakładanych wtedy kościołów - wspomniany cmentarz pod gdańską Halą Targową związany był z pierwotnym kościołem św. Mikołaja, na mniejszą skalę badano podobne cmentarze m.in. przy kościele św. Katarzyny i katedrze oliwskiej. Niektóre z tych grobów były prawdopodobnie nakryte kamiennymi płytami z płaskorzeźbionym krzyżem.

W późniejszym średniowieczu, w związku ze wznoszeniem murowanych, coraz większych kościołów, pojawił się zwyczaj składania zmarłych we wnętrzu kościołów, w ziemi bezpośrednio pod posadzką albo w specjalnie budowanych kryptach. W ten sposób stare gdańskie kościoły: zarówno te wielkie, jak Kościół Mariacki, św. Katarzyny, św. Trójcy czy św. Jana, ale też niewielkie, jak Bożego Ciała czy zlikwidowany kościół św. Ducha na Głównym Mieście, stały się cmentarzami dla wielu tysięcy gdańszczan. Znaczniejsze osoby upamiętniano bogatymi epitafiami umieszczanymi na ścianach i filarach świątyni albo przynajmniej nakrywano grób kamienną płytą z nazwiskiem zmarłego. Jednak dotyczy to tylko niewielkiej cząstki pogrzebanych: w większości ograniczano się jedynie do wpisania nazwiska do prowadzone w każdej parafii Księgi zmarłych.

Trzeba tu jednak dodać, że miejsce wewnątrz kościoła, nawet niczym nie oznaczone, wiązało się z określonymi kosztami, a dla biedoty pozostawało miejsce na przykościelnym cmentarzu na zewnątrz świątyni. Od XVII wieku, w związku z wyczerpywaniem się przestrzeni w mieście otoczonym fortyfikacjami, zaczęto zamykać i stopniowo likwidować przepełnione cmentarze przykościelne. Poszczególne parafie zaczęły wówczas zakładać swoje cmentarze poza zasięgiem wałów, u stóp Biskupiej Górki i Grodziska, a pod koniec XVIII wieku wzdłuż Wielkiej Alei łączącej Gdańsk z Wrzeszczem. W okresach zwiększonej umieralności spowodowanej epidemiami, np. dżumy czy cholery, zakładano osobne cmentarze, położone w większej odległości od miasta, najczęściej na wzniesieniach po zachodniej stronie Gdańska.

Trzeba tu jeszcze wspomnieć o Żydach, których niewielka, ale ważna dla dziejów Gdańska wspólnota miała już od XVII wieku własne cmentarze na Chełmie i w dzisiejszym Wrzeszczu.

Ostatecznie pochówków w centrum Gdańska (intra muros) zakazano ze względów sanitarnych w 1815 r. XIX wiek to okres rozwoju cmentarzy w formie, jaką znamy do dziś: z grobami znajdującymi się wśród zieleni, oznaczonych krzyżami i pomnikami nagrobnymi. Zapewne też dopiero w tym czasie ukształtował się, przede wszystkim wśród katolików, zwyczaj odwiedzania grobów w dniu 1 listopada, dekorowania ich kwiatami i palenia świec.

W 1946 r. na terenie Gdańska naliczono 47 cmentarzy. Najliczniejsze były ewangelickie, a drugim miejscu katolickie, był też osobny cmentarz menonicki, dwa żydowskie i cmentarz związku wolnoreligijnego. Było też kilka cmentarzy wojskowych oraz zakładane od początku XX wieku cmentarze komunalne, dostępne dla wszystkich zmarłych bez względu na przynależność religijną. Większość z nich została zamknięta, a w kolejnych latach często ulegały one likwidacji. Obecnie w Gdańsku jest 12 czynnych cmentarzy, z tego 7 w zarządzie komunalnym i 5 parafialnych.

O autorze

autor

Marcin Stąporek

- autor jest publicystą historycznym, prowadzi firmę archeologiczną. Pracował w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku i Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Gdańsku. Obecnie jest pracownikiem Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury.

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (99) ponad 20 zablokowanych

  • 2010-11-01 14:24

    W piwnicy mnie pochowajcie

    w piwnicy mi kopcie grób, I głowę mi obracajcie
    tam, gdzie jest od beczki szpunt, szpunt, szpunt,

    W jedną rękę kielich dajcie, w drugą rękę wina dzban
    i nade mną zaśpiewajcie umarł pijak ale pan !

    szopen

    13 lat

    • 8 3

  • 2010-11-01 15:17

    Cmentarz na Ujeścisku

    A na naszych oczach "znika" stary cmentarz na Ujeścisko. Nagrobki coraz bardziej wrastają w ziemię. Ekshumacji nie bylo, z akilka/kilkanaście lat ktoś zacznie tam cos budować i wówczas pojawią się ludzkie szczątki....

    marzatela

    13 lat

    • 6 0

  • 2010-11-01 16:47

    BEZEDURA (1)

    My , Polacy mamy wyjątkowy talent do niszczenia cmentarzy .A to żydowski , a to niemiecki... Radzieckie też są fajnie rozwalone . Potrafimy sprytnie zagospodarować stare płyty nagrobne np na fundamenty budynków . Jednocześnie drzemy gębę , gdy niszczone są polskie nekropolie za granicą . Ot , taki paradoks . Chrześcijański ?

    rommel

    13 lat

    • 16 6

    • 2010-11-02 09:54

      "Chrześcijański paradoks"? No tak, w końcu Niemcy to nie chrześcijanie... :p

      Pięknie, że jesteś tak wrażliwy na inne cmentarze... Sprzątasz je albo zapalasz znicze? Czy odsuwasz od siebie odpowiedzialność przez jęk "bo my, Polacy!" "bo oni, chrzescijanie!"

      13 lat

      • 2 0

  • 2010-11-01 16:50

    łostowice mnie przerażają:( (2)

    okropny cmętarz....takie wysypisko zwłok...
    nie chce byc tam pochowana.
    w gre wchodzi tylko jakis kameralny cmętarzyk,pod drzewkiem,taki jak np w Nowym Porcie...albo rozsypanie prochow na morzu,ale nie łostowice!

    lala

    13 lat

    • 7 2

    • 2010-11-01 18:54

      rozsypywanie prochów jest sprzeczne z prawem. Nie wolno! (1)

      13 lat

      • 2 0

      • 2010-11-02 17:40

        a szkoda....

        13 lat

        • 0 0

  • 2010-11-01 17:45

    Cmentarz szkotów !

    Czy ktoś może podać miejsce cementarza szkotów w Gdańsku? I z jakiego okresu?

    skorpion

    13 lat

    • 0 4

  • 2010-11-01 19:42

    Dziękujemy (1)

    że nie ma pomnika ofiar katastrofy smoleńskiej przy którym gdańszczanie mogliby zapalić świeczkę

    vates

    13 lat

    • 2 3

    • 2010-11-01 19:48

      do czasu.

      Pan Planeta

      13 lat

      • 0 0

  • 2010-11-01 19:47

    a ja byłem świadkiem takiej oto sceny na cmentarzu srebrzysko: (5)

    baba fiknęła kozła i spadła na tyłek. inna baba gdzieś z oddali drze się: "o jezus mariaaaaa!!! przewróciła sieeeeeeee!!!" obok pan wymiatał liście na ścieżkę. To przez panaaaa!! to pan na ludzie sypie tymi liśćmi!! pani, ja na nikogo nie sypie!!!

    i od razu miałem przed oczami starą dobrą komedię peerelowską.

    Pan Planeta

    13 lat

    • 7 4

    • 2010-11-01 20:50

      (4)

      żaden katolik tym razem ci nie podpadł?

      13 lat

      • 4 1

      • 2010-11-01 21:07

        o, proszę, spostrzegawczy i błyskotliwy. (3)

        daję Ci plusa :)

        wracając do tematu, nie. ale rumunów żebrzących jak mrówków. dość ironicznie, jakby żywe trupy. i nie to, że mi podpadli, ale ich żywot jest jakiś taki nie wiadomo po co w sumie.

        Pan Planeta

        13 lat

        • 2 2

        • 2010-11-01 21:21

          masz plusa i u mnie, (2)

          za powściągliwość. Trzymaj tak dalej. To naprawdę dobra rada.

          13 lat

          • 2 0

          • 2010-11-01 21:23

            dz, pzdr (1)

            Pan Planeta

            13 lat

            • 2 1

            • 2010-11-01 21:28

              dla was wszystkich plusy bo niezłe z waś łosie, planeta jeżdzi po cmentarzach i opowiada jakie były jajca, ubaw po same pachy :)

              13 lat

              • 1 0

  • 2010-11-01 19:59

    szkoda tych starych cmentarzy....

    które przedstawiały NASZĄ HISTORIĘ...
    Historię MIASTA GDAŃSK.
    Dobrze że mamy Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy,
    jednak ON Taki Ubogi.
    PS. Słaby to Naród który nie dba o Swoją Historie....

    ed-WMG

    13 lat

    • 6 3

  • 2010-11-01 20:19

    nie wypowiadam się póki nie poznam zdania galluxa

    13 lat

    • 2 2

  • 2010-11-01 20:21

    ile kosztuje przyzwoity nagrobek średniej klasy ? (2)

    13 lat

    • 2 9

    • 2010-11-01 21:01

      po co minusy dekle, pytałem o cenę

      13 lat

      • 1 4

    • 2010-11-02 09:48

      To zależy od materiału - tanszy jest "polski granit".
      Zakłady kamieniarskie reklamują się w internecie.

      13 lat

      • 1 0

1
2
3

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3235)

Najczęściej komentowane

Arged Malesa Ostrów Wlkp. - Energa Wybrzeże Gdańsk 57:32. Pogrom i brak argumentów

Żużlowcy rozgromieni w Ostrowie LIVE!

Aleksandra Kosiorek wygrała II turę wyborów w Gdyni

Aleksandra Kosiorek prezydentem Gdyni

więcej

Najczęściej czytane